Çağımız bir değişim çağı ve bu değişim giderek hızlanıyor. Yaşamımızın her alanı ve zaman içinde oluşturduğumuz her kurum bu değişimden payını alıyor. Son 50 yılda tüm dünyada, özellikle yükseköğrenimde önemli değişiklikler yaşandı. Kısaca özetleyelim:
- Öğrenci sayısındaki artış: 1970-2015 arasında dünyada üniversiteye giden öğrencilerin nüfusa oranı yüzde 10’dan yüzde 35’e çıktı. 2000 yılından 2015’e kadar geçen kısa süre içinde ise dünyadaki üniversite öğrencisi sayısı ikiye katlandı. Ülkemizde ve diğer gelişmekte olan ülkelerde öğrenci sayısındaki artışın iki nedeni var: Nüfus artışı ve okullaşma oranındaki artış.
- Küreselleşme: Temelde ülkelerin yükseköğrenim sistemlerinin kalite ve kapasite farklılığından kaynaklanan öğrenci hareketliliği, son yıllarda ulaşımın ucuzlaması, İngilizcenin dünya dili haline dönüşmesi, internetin yaygınlaşması, gelişmiş (ve prestijli üniversitelerin bulunduğu) ülkelerdeki demografik değişim (genç sayısındaki azalma) ve özellikle de ekonominin küreselleşmesiyle ciddi bir artış gösterdi.
- Özelleşme: 1980’li yıllarda ülkemizde neredeyse sıfır olan özel okullaşma oranı 2018 itibarıyla yüzde 8’e ulaşmıştır ve kısa bir süre içinde bu oranın ikiye katlanması beklenmektedir.
Yukarıda sözü edilen üç değişim tetikleyicisinin yanında, kanımca şu tetikleyiciler de 21. yüzyılda eğitimin altüst olmasına önemli bir katkıda bulunacaklar:
1. Bilgi patlaması
Günümüzde eğitim 200 yıl önce kurgulanmış olduğu gibi içerik odaklı. Fakat bu çağda geçmişte görülmemiş bir hızda içerik patlaması yaşıyoruz. Bu çılgınca hızlı bilgi artışının dört temel nedeni var: 1) Nesnelerin interneti sayesinde çok farklı aktivitelerin ölçülmeye ve raporlanmaya başlanmış olması 2) Büyük veri tekniklerinin gelişmesiyle üretilen verilerin depolanıp işlenmeye başlanmış olması 3) Bilimde artan üretim hızı 4) Paylaşım toplumu sayesinde bireysel verilerin paylaşılıp insanlığa mal olmaya başlaması. Bilgi envanterimiz bu kadar hızlı büyüyorken, biz hâlâ 200 yıl önce geliştirilmiş müfredata benzer bir müfredat kullanıyoruz.
2. Maliyetler
İki çocuklu bir ailenin yıllık gelirinin en fazla yüzde 25’ini eğitime ayırabileceğini varsayarsak, bu ailenin çocuklarını en ucuz özel okula gönderebilmek için bile yılda net 200.000 TL kazanması gerekmektedir. Eğitimde fırsat eşitliğinden söz edeceksek, bunu özel okullarla sağlayamayacağımız açıktır. Eğitimin maliyetini kim öderse ödesin, günümüzde eğitim çok pahalı bir hale gelmiştir ve bu sürdürülebilir değildir.
3. Eşitsizlikler
Birçok ülkede eşitsizlikler artıyor. Birçok öğrenci, ailesinin maddi durumu nedeniyle temel eğitime ulaşmakta zorlandığı gibi, cinsiyetler arasında ve engelli bireylerin eğitime ulaşmasında yaşanan eşitsizlik tüm dünya için utanç kaynağı olmaya devam ediyor. Ülkemizin eğitime ulaşımda üç kronik sorunu kız çocuklarının eğitime ulaşımı, bölgesel eşitsizlikler ve engellilerin özel eğitime ulaşımıdır.
4. Teknoloji
20. yüzyılda eğitim teknolojilerinde ciddi bir değişim başladı. Eğitimin teknolojiyi kucakladığını söyleyemem ama teknoloji eğitimin içine eğitimciler istese de istemese de girmeye başladı. 2021 itibarıyla benim bildiğim her okul (sözde de olsa) teknolojiyi kullanıyor. Fakat tüm yaptıkları, çağı geçmiş eğitim sistemini ayakta tutmak için teknolojiyi bir araç olarak kullanmak. Kanımca gelecekte teknoloji, eğitimi altüst edecek en önemli faktördür.
5. Z kuşağı
Bu kuşağın en önemli özelliği internetin yaygın kullanılmaya başlamasından sonra doğmuş olmaları. Yani internetsiz bir yaşam bilmiyorlar. Bugün bu kuşak okullarda, aklımızca onlara verdiğimiz “eğitim” ile alay ediyorlar. Öğrencilerin beklentisi ile okulların verebildiği arasında hep bir açıklık oldu ama şu anda bu açıklık tam bir uçuruma dönmüş durumda. Kanımca Z kuşağı pasif bir konumda “eğitilmeyi” beklemiyor.
6. Girişimciler
Kanımca neredeyse her alanda olduğu gibi eğitimde de değişim dışarıdan tetiklenecek. 4.7 trilyon dolarlık bir pazarın girişimcilerin ilgisini çekmemesi mümkün değil. Holon IQ’ya göre bugün dünyada 1 milyar doların üzerinde değere ulaşmış tam 19 eğitim teknolojileri girişimi var, bunların neredeyse tamamı son iki sene içinde bu değere ulaşmışlar. Bu şirketlerin hemen tamamı dershane ve sınav hazırlığı veya yabancı dil ve yetişkinlere eğitim hizmetleri veriyor. Yakın gelecekte bunların yanında (lise ve üniversite gibi) formel eğitime alternatif sunan kurumların da gelmesini bekliyorum.
7. Demografi
Yıllardır “genç nüfus” söylemiyle yaşadık. Fakat bu arada yaşlandık! Bugün TÜİK verilerine göre ülkenin ortanca yaşı 32.4. Zaman içinde önce ilköğretim, sonra ortaöğretim, sonra da üniversite okuyacak genç sayısı azalacak ve halihazırdaki devasa eğitim sistemimiz küçülmeyi öğrenecek.
8. Pandemi
2 sene önceye kadar öngöremediğim bir tetikçi, eğitimdeki değişimde en büyük rolü oynuyor: COVID salgını.. Neredeyse tüm okullar salgının eğitime ve yaşama etkisini en aza indirebilmek için çevrimiçi eğitime geçtiler ya da geçmeye çalıştılar. Tüm eğitim kurumlarının etkin çevrimiçi eğitim konusuna zaman ve kaynak ayırmaları gerek. Gelecekte eğitim eskisi gibi olmayacak. Harmanlanmış (hibrid) eğitim modeli geleceğin standardı olacak. Kanımca bu salgın tüm dünyada çağdışı kalmış olan eğitim sisteminin evrilmesi için iyi bir fırsat.
Artık bilgi ön planda değil! Öğrencinin kendi potansiyeline erişebilmesi için önce ona ilham verilmesi, heyecanlandırılması gerekiyor. Eğitim artık bir bilgi yükleme süreci yerine her öğrencinin kendi tutku ve hedeflerinin keşfine olanak sağlayacak bir süreç olarak konumlandırılıyor. Kazanımlar da bilgi birikimi değil, yetkinlikler. Öğrencinin kendi kendine keyifle ve iştahla öğrenmeye devam edebilmesi için gereken beceriler olan merak etme ve hayal kurmayı okullarda verebiliyor muyuz? Hangi okulumuzun bu hedefler doğrultusunda eğitim verdiğini iddia edebiliriz?